[ Pobierz całość w formacie PDF ]

końców oprzeć się na języku potocznym, ponieważ tylko wtedy mamy pewność, że nie
oderwaliśmy się od rzeczywistości. Dlatego powinniśmy mieć sceptyczny stosunek do
sceptycznych poglądów na język potoczny i jego podstawowe pojęcia, dlatego możemy posługiwać
się tymi pojęciami tak, jak posługiwano się nimi zawsze. Być może. że w ten sposób fizyka
współczesna utorowała drogę nowym poglądom na stosunek myśli ludzkiej do rzeczywistości,
nowemu, szerszemu ujęciu tego stosunku.
Współczesna wiedza przyrodnicza przenika obecnie do tych części świata, w których
tradycje kulturowe są zupełnie inne niż tradycje kulturowe związane z cywilizacją europejską.
Skutki rozwoju badań w dziedzinie nauk przyrodniczych i skutki rozwoju techniki powinny być tu
odczuwalne jeszcze silniej niż w Europie, albowiem zmiana warunków życia, jaka zaszła na tym
kontynencie w ciągu dwóch czy też trzech ostatnich stuleci, nastąpi tu w ciągu zaledwie kilku
dziesiątków lat. Należy sądzić, że w wielu przypadkach ta działalność naukowa i techniczna będzie
oznaczała burzenie starej -kultury, będzie związana z bezwzględną i barbarzyńską postawą, okaże
się czymś, co narusza chwiejną równowagę właściwą wszelkiemu ludzkiemu poczuciu szczęścia.
Skutków tych, niestety, nie sposób uniknąć. Należy je traktować jako coś charakterystycznego dla
naszej epoki. Ale nawet w tym przypadku to, że fizykę współczesną cechuje otwartość, może -
przynajmniej w pewnej mierze - ułatwić pogodzenie starych tradycji z nowymi kierunkami myśli.
Tak więc można uznać, że np. wielki wkład do fizyki współczesnej, jaki po ostatniej wojnie wnieśli
Japończycy, świadczy o istnieniu pewnych związków między tradycyjnymi koncepcjami
filozoficznymi Dalekiego Wschodu a filozoficzną treścią mechaniki kwantowej. Być może, łatwiej
przywyknąć do pojęcia rzeczywistości, z jakim mamy do czynienia w teorii kwantowej, jeśli nie
przeszło się etapu naiwno-materialistycznego myślenia, które dominowało w Europie jeszcze w
pierwszych dziesięcioleciach naszego wieku.
Uwagi te oczywiście należy pojmować we właściwy sposób. Nie są one wyrazem
niedoceniania szkodliwego wpływu, jaki ma i może mieć postęp techniczny na stare tradycje
kulturowe. Ale ponieważ ludzie nad całym tym procesem rozwoju od dawna już nie sprawują
kontroli, przeto należy go uznać za jedno ze zjawisk nieodłącznych od naszej epoki i starać się - w
tej mierze, w jakiej jest to możliwe - zachować w jego toku więz
z tymi wartościami, które zgodnie
ze starymi tradycjami kulturowymi i religijnymi uznano za cel ludzkich dążeń. Przytoczyć tu można
pewną opowieść chasydzką: Był pewien stary rabbi, kapłan słynny z mądrości, do którego ludzie
przychodzili z prośbą o radę. Kiedyś odwiedził go człowiek, którego doprowadziły do rozpaczy
zmiany zachodzące wokół. Zaczą się on uskarżać na szkodliwe skutki tak zwanego postępu
technicznego. Zapytał: Czy wszystkie te rupiecie stworzone przez technikę nie są czymś zgoła
bezwartościowym w porównaniu z tym, co stanowi rzeczywistą wartość życia? - Być może -
odrzekł rabbi - lecz wszystko, co istnieje: zarówno to, co stworzył Bóg, jak i to, co jest dziełem
człowieka - może nas o czymś pouczyć.
- O czym nas może pouczyć kolej, droga żelazna? - zapytał przybysz pełen zwątpienia. - O
tym, że spóz
niając się o jedną chwilę, można stracić wszystko. - A telegraf? - O tym, że trzeba
liczyć się z każdym słowem. - Telefon? - O tym, że to, co mówisz, może być słyszane gdzie indziej.
Przybysz zrozumiał, co rabbi miał na myśli, i odszedł.
Wreszcie, współczesna wiedza przyrodnicza przenika do wielkich obszarów naszego globu,
gdzie pewne nowe doktryny przed kilkudziesięciu laty stały się podstawą nowych i potężnych
społeczeństw. Treść nauki współczesnej konfrontuje się tu z treścią doktryn wywodzących się z
europejskiej filozofii dziewiętnastego wieku (Hegel i Marks); następuje tu koincydencja nauki
współczesnej i wiary nie uznającej żadnego kompromisu z innymi poglądami. Ponieważ ze
względu na swe praktyczne znaczenie fizyka współczesna odgrywa w tych krajach ważną rolę,
przeto jest chyba czymś nieuchronnym to, że ci, którzy rzeczywiście będą rozumieli ją i jej sens
filozoficzny, zdadzą sobie sprawę z ograniczoności panujących doktryn. Dlatego wzajemne
oddziaływanie nauk przyrodniczych i nowej nauki politycznej może w przyszłości okazać się
czymś płodnym. Oczywiście nie należy przeceniać wpływu nauki. Jednakże  otwartość"
współczesnych nauk przyrodniczych może licznym grupom ludzi ułatwić zrozumienie tego, że owe
doktryny nie mają dla społeczeństwa aż tak wielkiego znaczenia, jak sądzono dotychczas. W ten
sposób wpływ nauki współczesnej może przyczynić się do kształtowania się postawy tolerancyjnej,
a więc może okazać się bardzo korzystny.
Z drugiej strony bezkompromisowa wiara jest czymś, co ma znacznie większą wagę niż
pewne swoiste idee filozoficzne powstałe w wieku dziewiętnastym. Nie należy zamykać oczu na
fakt, że ogromna większość ludzi chyba nigdy nie może mieć należycie uzasadnionych poglądów
dotyczących słuszności pewnych ogólnych idei i doktryn. Dlatego słowo  wiara" dla tej większości
może znaczyć nie poznanie prawdy, lecz  uczynienie czegoś podstawą życia". A
atwo zrozumieć, że
wiara w drugim sensie tego słowa jest o wiele silniejsza i trwalsza; może ona okazać się
niewzruszona nawet wtedy, gdy doświadczenie będzie jej bezpośrednio przeczyć, a wobec tego
może jej nie zachwiać nowo uzyskana wiedza. Historia ostatnich dwóch dziesięcioleci dostarczyła
wielu przykładów świadczących o tym, że wiara tego drugiego rodzaju może w wielu przypadkach
trwać nawet wtedy, gdy jest czymś wewnętrznie sprzecznym, całkowicie absurdalnym, trwać
dopóty, dopóki nie położy jej kresu śmierć wierzących. Nauka i historia pouczają nas o tym, że tego
rodzaju wiara może być bardzo niebezpieczna dla jej wyznawców. Ale wiedza o tym jest
bezużyteczna, albowiem nie wiadomo, w jaki sposób można by było przezwyciężyć tego rodzaju
wiarę; dlatego też w dziejach ludzkości była ona zawsze jedną z potężnych sił. Zgodnie z tradycją
nauki wieku dziewiętnastego należałoby uznać, że wszelka wiara powinna być oparta na wynikach
racjonalnej analizy wszystkich argumentów oraz wynikach wnikliwych rozważań i że wiara innego [ Pobierz całość w formacie PDF ]