[ Pobierz całość w formacie PDF ]
starość, w której zanika, gdyż wiek starczy jest przeciwny rozrzutności, jak i przez
ubóstwo, do którego rozrzutność łatwo prowadzi przez marnotrawienie wielu dóbr.
Kiedy zaś człowiek rozrzutny stanie się ubogim, nie może przesadzać w dawaniu.
Wreszcie człowiek rozrzutny łatwiej potrafi przejść do cnoty, dzięki pewnemu
podobieństwu rozrzutności do hojności. Natomiast chciwość nie jest łatwo uleczalna,
jak to już widzieliśmy332.
Rozwiązanie trudności, l. Różnica między rozrzutnością a chciwością nie polega na
tym, że pierwsza jest grzechem przeciw sobie samemu, a druga grzechem przeciw
blizniemu, gdyż rozrzutnik marnotrawiąc dobra, które powinny służyć mu do życia,
szkodzi nie tylko sobie samemu, ale także bliznim, gdyż: marnuje dobra za pomocą
których mógłby pomóc innym. Ujawnia się to w sposób szczególniej jaskrawy u
duchownych będących szafarzami dóbr kościelnych, przeznaczonych dla biednych, a
rozkradanych przez rozrzutne ich wydawanie. Ludzie chciwi grzeszą również przeciw
bliznim, gdyż za mało im dają; ale grzeszą również przeciw sobie, wydając za mało na
własne potrzeby. Toteż Mędrzec Pański mówi (Ekl 6, 2): Mąż, któremu Bóg dał
bogactwa i majętności, i sławę, i nie schodzi na niczym duszy jego we wszystkim,
czego jeno żąda. Lecz Bóg nie dat tej mocy, aby pożywał z tego". Człowiek rozrzutny
przesadza Jednak w tym, że przez przysparzanie korzyści jednym, szkodzi sobie i
109
innym. Chciwy natomiast ani sobie, ani innym nie przynosi korzyści,. gdyż nie ma
nawet odwagi posłużyć się swoimi dobrami ni swój własny użytek.
2. Wady oceniamy na podstawie ich cech istotnych, np. rozrzutność osądzamy ze
względu na marnowanie bogactw, chciwość zaś ze względu na ich nadmierne
przechowywanie. Gdy zaś ktoś marnotrawi swe bogactwa dla rozpusty, wówczas
powstaje wiele grzechów. A więc jak zaznacza Arystoteles333 tego rodzaju
rozrzutnicy są gorsi od chciwców: Gdy zaś człowiek, któremu brak cnoty hojności
czyli chciwy, powstrzymuje się od zabierania rzeczy cudzych, jego postępowanie,
samo w sobie godne pochwały, niemniej jest naganne ze względu na powód, dla
którego to czyni gdyż nie przyjmuje on niczego od innych, aby nie być
zobowiązanym coś innym dawać.
3. Wszystkie wady sprzeciwiają się roztropności, która też kieruje wszystkimi
cnotami. Dlatego wada, która sprzeciwia się tylko roztropności, uchodzi za lżejszą.
ZAGADNIENIE 120
O EPIKEI, CZYLI NADPRAWNOSCI
Zagadnienie to obejmuje dwa pytania: l. Czy epikeia, czyli nadprawność , jest cnotą?
2. Czy nadsprawność jest składnikiem sprawiedliwości?
Artykuł 1
CZY EPIKEIA CZYLI NADPRAWNOZ JEST CNOT ?
Postawienie problemu. Wydaje się, że epikeia, czyli nadprawność , nie jest cnotą,
gdyż:
1. %7ładna cnota nie sprzeciwia się innej cnocie. .A epikeia sprzeciwia się
sprawiedliwości i praworządności, gdyż pomija to, co sprawiedliwe według litery
prawa. A więc nie jest cnotą.
2. Według św. Augustyna334, sędziom nie wolno sądzić doczesnych praw, ale mają
sądzić według praw już ustanowionych i zatwierdzonych, chociaż podczas ich
uchwalania wolno je było sądzić. Otóż epikeia, czyli nadprawność , sądzi prawa,
gdyż orzeka, że w niektórych przypadkach nie należy go przestrzegać. A więc epikeia
nie jest cnotą.
3. Epikeia, jak stwierdza Filozof335, ma na celu zrozumienie intencji prawodawcy.
Lecz tłumaczenie prawa jest zastrzeżone najwyższej władzy, jak to stwierdza Kodeks
Prawny336. Jeżeli więc właściwy akt nadprawności jest wzbroniony, epikeia nie jest
cnotą.
Ale z drugiej strony Filozof337 zalicza ją do cnót.
Odpowiedz. Mówiąc o prawie stwierdziliśmy338, że czyny ludzkie, do których
odnoszą się prawa, są jednostkowe oraz przygodne i dlatego mogą być wykonane
według niezliczonych sposobów. Nie jest więc możliwe ustanowić takie przepisy
110
prawa, które by w żadnym wypadku nie zawodziły. Toteż uchwalając je prawodawcy
biorą pod uwagę to, co bywa zazwyczaj, chociaż w niektórych wypadkach
przestrzeganie tych przepisów sprzeciwiałoby się sprawiedliwości i dobru ogółu, które
jest celem prawa. Na przykład prawo stanowi, że należy oddać rzeczy dane do
przechowania, gdyż zwykle jest to słuszne. Niekiedy jednak jest szkodliwe, np. gdy
wariat żąda oddania miecza, który dał do przechowania, gdyż chce walczyć przeciw
własnej Ojczyznie. W takich więc wypadkach spełnienie przepisów prawa byłoby złe.
Natomiast pomijające literę prawa, ale zgodne z duchem sprawiedliwości i pożytkiem
ogółu postępowanie jest w takich wypadkach dobre. Otóż takie właśnie postępowanie
jest zadaniem cnoty epikei, czyli nadprawności.
Rozwiązanie trudności. 1. Nadprawność nie pomija tego, co zasadniczo jest
sprawiedliwe, ale pomija, przepis prawny. Nie przeciwstawia się także prawo-
rządności, która przestrzega prawdziwe ustawy wtedy gdy trzeba. Natomiast
[ Pobierz całość w formacie PDF ]