[ Pobierz całość w formacie PDF ]

podstawową: roztropność jest w rozumie jako władzy poznawczej; o tym trzeba
pamiętać w wychowaniu. Siłą woli, bez kierownictwa, jakiego dostarcza rozum
usprawniony prawdziwą roztropności, staje się siłą niszczącą. W 3 zarzucie i w ad 3
jest mowa o sztuce, o tym patrz objaśnienie 7. Odpowiedz
: zdanie Izydora  daleko
widzącej , a więc dalekowzroczny. Ad 1.: wola jest siłą motoryczną, napędna dla
wszystkich zdolności. W dalszym ciągu dobrze wyjaśniony stosunek woli do rozumu
i funkcja obydwu jak również współzależność.
(6) Ad 2. Warto tu zapoznać się z poglądem autora na stosunek czynności woli
do czynności władzy poznawczej. Poniższa tabelka jest zrobiona na podstawie Sumy,
1-2, 8-21; patrz o tym polskie wydanie Sumy, tom 9, w przekładzie o. F. W.
Bednarskiego, str. 383.
Czynności umysłu: Czynności woli:
I. W stosunku do celu
1. Idea dobra godnego miłości, czyli godnego pragnienia celu.
3. Osąd (rozważenie) możliwości
osiągnięcia tego dobra-celu. 2. Miłość upodobania dla tego dobra-celu.
110
4. Wola (decyzja dążenia do osiągnięcia
celu.
II. W stosunku środków do celu:
5. Namysł naradczy nad znalezieniem
środków osiągnięcia celu.
7. Osąd praktyczny środków najskutecz-
niejszych. 6. Zgoda na różne środki przedstawione
przez umysł.
8. Wybór środka najskuteczniejszego.
III. W stosunku do wykonania:
9. .Nakaz wykonawczy: czynnego użycia
wybranego środka. 10. Wola wprawiająca w ruch siły wyko-
nawcze.
11. Skoro czynności osiągania zostały
wykonane i cel został osiągnięty,
wola raduje się zażywaniem osiąg-
niętego dobra-celu.
Do cytatu z Arystotelesa: ,,drążeniem do czegoś przemyślanego" trzeba doda,
że  przemyślenie oznacz, tu czynność naradczą nad znalezieniem środków; niekiedy
tłumaczę łac.  consilium przez ,,namysł naradczy , lub  naradcze zastanowienie się
(tak w ad 3),  rada , itp.
(7) Ad 3.  Sztuka  ars w pojęciu autora obejmuje wszystkie użyteczne
umiejętności techniczne, których przedmiotem jest zrobienie czegoś w materiale
zewnętrznym; tu należy także przemysł, handel, rzemiosło; sztuka lekarska itp. oraz
sztuki piękne. Sztuka i roztropność są do siebie podobne, bo obie mają za przedmiot
111
jakieś dzieło lub czynności dokonawcze dzieła według pewnych reguł. Obie
dopełniają, doskonalą, rozum ku działaniu, czynią rozum poprawnym, umiejętnym w
działaniu. A jednak między jedną a drugą zachodzi różnica rzeczowa, różne mają cele
i środki do celu. Celem, ku któremu roztropność prowadzi działania ludzkie, jest cel
człowieka, jego ostateczne przeznaczenie w okolicznościach, w jakich żyć mu
wypadło; obejmuje całość życia. Sztuka urzeczywistnia jakiś cel cząstkowy, a więc
zdeterminowany w materiale określonym z góry. Jest to coś, czym człowiek wypełnia
życie czynne, czym zarabia na życie tu na ziemi. Sztuka i ideał moralny są czyś
odrębnym, zaś w roztropności czymś ściśle złączonym. Stąd sztuka może pozostać
sztuką (patrz 4 ad 2) poza moralnością, ale nie roztropność. środki, jakich używa
roztropność dla osiągnięcia celu życia, są niezdeterminowane, niezliczone, trudniejsze
do znalezienia; stąd taka różnorodność stylu w roztropności u różnych ludzi. Wiele
bowiem zależy od licznych i zmiennych okoliczności, wśród których mamy
obowiązek osiągnąć cel życia; a więc Boga, drogą służenia Mu. W tym zaś, co autor
nazywa sztuk, środki są ograniczone i określone, a ilość i zmienność okoliczności
mniejsza.
Najważniejsza różnica polega na czym innym. Sztuka może być wykonywana
w praktyce lub nie, zawsze jednak pozostaje w umyśle. Inaczej jest z roztropnością,
.która ze swej istoty musi się urzeczywistniać w działaniu, bo nawet decydując nie-
działanie i trwając w niedziałaniu, roztropność działa, nakazując niedziałanie z
uzasadnionych powodów. Będąc poprawnością rozumu i czyniąc poprawną wolę, a
poprawność ta zależy od ustosunkowania do ostatecznego celu, roztropność nie może
powstrzymać się od dawania jej poprawności; gdy przestanie, przestanie być sobą.
Patrz o tym a. 4 ad 2, a. 5; 1-2, 57, 4 (polskie wydanie tom 11), oraz tom  O
męstwie , str. 188-89, objaśnienie 41.
(8) Q. 47, 2. Zamiast  roztropność Wujek używa tu  baczność . Zarzut 2,
 sztuki wyzwolone , gramatyka (znajomość prawideł dobrej mowy), wymowa, logika,
arytmetyka, geometria, astronomia, muzyka.
Ten artykuł wymaga znajomości różnicy między umysłem spekulatywnym a
praktycznym. Autor wyjaśnia to w I, 79, 11. Jest to ta sama władza poznawcza, a róż-
ni się celem i przedmiotem. Umysł spekulatywny  przyjmuje coś do świadomości nie
112
celem dokonania jakiegoś dzieła, lecz tylko dla poznania prawdy . Umysł praktycz-
ny zaś,  wszystko, co przyjmuje do świadomości, odnosi do działania . Umysł
spekulatywno-teoretyczny, czysta myśl, oglądanie prawdy dla niej samej.
Ad. 1  Mądrość absolutna itd. Następujące punkty wyjaśnią nam znaczenia
słów  mądrość  roztropność :
I. 1. Rozum wyższy, spekulatywny, dotyczy Prawdy absolutnie najwyższej, Boga -
mądrość absolutna, bezwzględna.
2. Rozum wyższy, spekulatywny, odnoszący się do spraw najwyższych w jakiejś
dziedzinie - mądrość względna.
II. 3. Rozum niższy, praktyczny, dotyczy całości dobrego życia - mądrość względna,
roztropność absolutna, bezwzględna.
4. Rozum niższy, praktyczny, dotyczący częściowego dobra życiowego -
roztropność pod pewnym względem (np. roztropny polityk, wódz, kupiec itd.).
5. Roztropność absolutna, pełno-życiowa, jest mądrością życiową W pełni - mądry
i roztropny człowiek.
W swym działaniu rozum wyższy podlega cnocie roztropności w tym
znaczeniu, że cnota ta decyduje, czy wskazane jest oddawać się myśleniu w danych
okolicznościach, nad danym przedmiotem, teraz i tu nad daną prawdą powszechną.
Nie podlega jednak roztropności w swym przedmiocie, którym dla rozumu wyższego
są prawdy konieczne, pewniki, co do których człowiek swobody nie ma, bo jeśli coś
jest pewne, rozum musi to uznać i przyjąć. Może być jakaś sztuka czysto
spekulatywna, koncepcyjna, ale nie może być czysto spekulatywna i koncepcyjna [ Pobierz całość w formacie PDF ]